“Маладыя людзі хочуць мець магчымасць вырашаць самі”

Сфальсіфікаваныя прэзідэнцкія выбары выклікалі хвалю пратэстаў супраць дыктатара Лукашэнкі. У дэманстрацыях у Беларусі прымае ўдзел шмат маладых людзей. Якія ў іх перспектывы і як іх можна падтрымаць? IJAB пагаварыў пра гэта са Зміцерам Герыловічам, Старшынёй РАДА.

ijab.de: Зміцер, мы размаўлялі ў апошні раз роўна два тыдні назад. За гэты час у Беларусі шмат што адбылося. Як справы?

Зміцер Герыловіч: Асабіста я ў парадку, хоць за апошнія тры дні не спаў ніводнай ночы як след. На самой справе, шмат што адбылося. Мы апублікавалі новую заяву ў сувязі з катаваннямі і бесчалавечным стаўленнем у адносінах да затрыманых удзельнікаў і ўдзельніц мірных акцый. Мы разаслалі іх Генеральнаму пракурору, Адміністрацыі прэзідэнта і іншым установам. Па нашых законах, яны павінны адказаць на ліст на працягу 14 дзён. У звароце мы патрабуем стварэння дзвюх следчых камісій – адной па сітуацыях, звязаных з гвалтоўнымі дзеяннямі да пратэстоўцаў, другой – па катаваннях зняволеных.

ЕС тым часам выразна пазіцыянуе сябе і будзе прапаноўваць рэсурсы для падтрымкі грамадзянскай супольнасці. Я не ведаю, як гэта будзе рэалізавана практычна, але гэта крок у правільным кірунку. Акрамя таго, ЕС не прызнае выбары і, такім чынам, Лукашэнку ў якасці прэзідэнта Беларусі. Для нас гэта важная падтрымка з боку дэмакратычнага свету.

Між тым забаставалі работнікі і работніцы многіх дзяржаўных прадпрыемстваў. Гэта таксама мае вялікае значэнне, нават калі мы ведаем, што гэта шкодзіць нашай эканоміцы. Іншыя прадпрыемствы, напрыклад, у энергетыцы не могуць спыніць вытворчасць па тэхнічных прычынах. У адваротным выпадку спатрэбілася б некалькі месяцаў, каб падняць іх зноў. Не гледзячы на гэта, гэтыя прадпрыемствы таксама падтрымліваюць патрабаванні непрызнання вынікаў выбараў, справядлівага суда і выпуск палітзняволеных.

Усё больш груп далучаюцца да пратэстаў. Зусім нядаўна гэта былі вядомыя спартоўцы, якія заявілі, што больш не будуць гуляць за нацыянальныя каманды Беларусі, пакуль Лукашэнка знаходзіцца ва ўладзе. Падключыліся і работнікі і работніцы музеяў і тэатраў. Медыцынскі персанал апублікаваў выдатнае паведамленне, у якім яны заклікаюць Лукашэнка сысці ў адстаўку і патрабуюць медыцынскай дапамогі затрыманым, а таксама сумленныя лічбы аб распаўсюдзе эпідэміі каронавіруса.

Ужо некалькі дзён у нас ёсць Каардынацыйны савет, які хоча пачаць працэс перадачы ўлады. Адна з сябровак савета — Святлана Алексіевіч, лаўрэатка Нобелеўскай прэміі па літаратуры. Савет складаецца з 50-70 чалавек — прадстаўніца адной з нашых сяброўскіх арганізацый патрапіла ў савет.

ijab.de: Давайце пагаворым пра становішча маладых людзей. Некалькі дзён таму я размаўляў з сяброўкай з Мінска. Яна таксама ўдзельнічала ў пратэстах, якія рушылі за выбарамі, і была шакаваная жорсткасцю міліцыі. Яна сказала мне, што ўпершыню ў жыцці задумалася пра эміграцыю. Такая перспектыва чакае моладзь, калі Лукашэнка застанецца ля ўлады?

Зміцер Герыловіч: Гэтага я не ведаю, ніякіх апытанняў з гэтай нагоды няма. Справа ў тым, што маладыя людзі працягваюць удзельнічаць у пратэстах у вялікай колькасці. Некаторыя, хто асабліва моцна пацярпеў ад гвалту, напэўна могуць скарыстацца псіхалагічнай дапамогай у барацьбе са сваімі траўмамі — лепш за ўсё за мяжой, дзе яны не падвяргаюцца пастаяннаму стрэсу рэпрэсій. Калі сітуацыя пагоршыцца і мы пяройдзем з дыктатуры ў таталітарную сістэму, то некаторыя, напэўна, адправяцца за мяжу. Літва і Польшча ўжо заявілі аб палягчэнні ўезду для асоб, якія шукаюць прытулку з Беларусі. Але цяпер ніхто і не думае ўязджаць. Мы настройваемся на працяглы працэс у паў гады ці год, на працягу якога можа адбыцца змена ўлады.

ijab.de: Калі пачаліся пратэсты, многія не чакалі, што яны працягнуцца доўга, улічваючы жорсткасць затрыманняў. Яны памыляліся. Наадварот, ёсць рэальная перспектыва, што пратэсты могуць увянчацца поспехам. Якая будзе роля моладзі ў новай Беларусі пасля Лукашэнка?

Зміцер Герыловіч: Па сённяшні дзень у беларускай моладзі няма голасу. Але маладыя людзі хочуць, каб з іх голасам лічыліся, яны хочуць, каб яны маглі вырашаць самі. Да гэтага часу яны заўсёды былі падпарадкаваныя — не рабі гэтага, не рабі то. Дзякуючы моладзі наша краіна атрымае больш творчае асяроддзе, больш музыкі і начнога жыцця. РАДА, як кіруючы орган незалежных моладзевых арганізацый, хоча зрабіць гэта магчымым. Мы ведаем, як праводзіць моладзевую палітыку, мы ведаем, як рабіць галасы чутнымі.

ijab.de: Многія каментатары праводзяць параўнанні з Майданам ва Украіне. Украінскі вопыт уключае ў сябе тое, што некаторыя са старых структур перажылі змены без шкоды, уключаючы карупцыю. Ці павінны маладыя людзі больш займацца палітыкай у новай Беларусі?

Зміцер Герыловіч: Першае, што нам трэба, — гэта міністэрства моладзі, якое займаецца моладзевай палітыкай і пры гэтым супрацоўнічае з маладымі людзьмі. Тое, што мы ўжо бачым — усё больш і больш маладых людзей цікавяцца палітыкай. Я лічу, што моладзевыя партыі будуць павялічваць сваю колькасць. Магчыма, будуць стварацца новыя партыі і маладыя людзі будуць граць у гэтым асаблівую ролю.

Аднак такая перспектыва мае перадумовы: Лукашэнка павінен сысці, павінны быць свабодныя і справядлівыя выбары, затрыманыя павінны быць вызваленыя, а тыя, хто быў адказны за гвалт апошніх дзён, павінны быць прыцягнутыя да суда. Гэта нашы цэнтральныя патрабаванні. Да таго, як Лукашэнка сыдзе, іншых пытанняў няма. У адрозненне ад руху Майдану ва Украіне, гаворка ідзе не аб палітычным выбары паміж еўрапейскай або расійскай перспектывай. Не ведаю, ці заўважылі вы гэта: з пачатку пратэстаў не было ні падпаленых аўтамабіляў, ні выбітых шыб, ні разрабаваных крам, ні радыкальных груп на вуліцах. Гэта наш спосаб прэтэндаваць на горад для нас. Гэта наш горад, і ў нас ёсць 99-працэнтны кансэнсус па ненасіллю.

ijab.de: Якая вам патрэбна падтрымка?

Зміцер Герыловіч: Палітычная падтрымка ЕС, якая хоча вывесці сродкі з урадавых праектаў, каб даць іх грамадзянскай супольнасці, з’яўляецца важным сігналам. Нам патрэбна міжнародная падтрымка, і я хацеў бы бачыць удзел ААН. Можа быць, напрыклад, міжнароднае расследаванне катаванняў. Калі высвятляцца дэталі, нават Расіі прыйдзецца падумаць аб тым, ці сапраўды яна хоча прытрымлівацца Лукашэнкі.

Акрамя таго, нам трэба больш свабоды падарожжаў і больш моладзевай мабільнасці. Маладыя людзі павінны мець магчымасць атрымаць досвед, як жывуць і працуюць у дэмакратычных краінах. Украіна можа адыгрываць важную ролю ў гэтым, таму што яна адна з нямногіх краін, у якія мы можам падарожнічаць без візы. Але нам таксама патрэбныя палягчэнні для шэнгенскай прасторы.

ijab.de: Гэта палітычны ўзровень. А чым можа дапамагчы грамадзянская супольнасць?

Зміцер Герыловіч: Яна можа распаўсюджваць сапраўдную інфармацыю з Беларусі, яна можа аказваць ціск на сваіх палітыкаў, яна можа пратэставаць перад беларускімі амбасадамі за мяжой. Але што яшчэ больш важна, гэта прамое супрацоўніцтва на змястоўным і структурным узроўнях. Ва ўсіх краінах ёсць моладзевыя, студэнцкія, экалагічныя і іншыя арганізацыі. Яны могуць супрацоўнічаць паміж сабой, таму што яны падзяляюць шмат тэм і маюць адну і тую ж аўдыторыю. Аднак трэба звярнуць увагу на тое, з кім вы супрацоўнічаеце ў Беларусі. У нас ёсць арганізацыі, якія называюць сябе НДА, але цалкам кантралююцца дзяржавай.

Для нас вельмі важна, каб існуючыя кантакты падтрымліваліся, каб сапраўдная інфармацыя распаўсюджвалася, а таксама мы можам выкарыстоўваць падтрымку ў зборы сродкаў для пратэстоўцаў і зняволеных. Яшчэ адзін момант — дакладная інфармацыя і падтрымка незалежных СМІ. Большасць нашых сродкаў масавай інфармацыі кантралююцца дзяржавай і распаўсюджваюць прапагандысцкую хлусню. Незалежныя СМІ запалоханыя. Такія СМІ, як Радыё Свабода, павінны пашыраць сваё асвятленне, а іншыя незалежныя СМІ ў Беларусі — развівацца.