Актывісты распавядаюць пра стан ЛГБТК-руху ў Беларусі
За час свайго існавання ЛГБТК-арганізацыі і ініцыятывы, якія працуюць над культурнымі, адукацыйнымі праектамі і прасоўваннем правоў чалавека ў сферы ЛГБТК, прайшлі вялікі шлях. Некаторыя зніклі, іншыя змянілі сваю стратэгію, з’явіліся новыя ініцыятывы, якія зусім па-іншаму сябе пазіцыянуюць і інакш ставяцца да арганізацыі сваёй дзейнасці. Rada.fm распытала ЛГБТК-актывістаў пра іх досвед, пра мінулае, сучаснасць і будучае ЛГБТК-руху.
Дар’я Трайден, PR-мэнэджэр культурна-адукацыйнага праекту DOTYK
Наколькі людзі гатовыя заяўляць пра свой удзел у ЛГБТК-арганізацыях і пра сваю сэксуальную арыентацыю наогул?
Канечне, не гатовыя. Тых, хто можа зрабіць камінг-аўт не толькі перад самымі блізкімі, меншасць. Шмат хто не адкрываецца нават перад бацькамі, не ўсе могуць падзяліцца і з сябрамі (якія часцей належаць да менш кансерватыўнага пакалення, чым бацькі). Пра тое, каб недзе ўдзельнічаць, актыўна адстойваць сваю грамадзянскую пазіцыю, наогул не ідзе размова – на гэтае гатовая абмежаваная колькасць людзей. І такая сітуацыя наўпрост звязаная з узроўнем гамафобіі ў грамадстве, з усведамленнем пагрозаў і рызыкаў для сябе. Актывізм як спосаб мыслення і дзеяння, канечне, не ўсім падыходзіць, і гэта нармальна. Няшмат каму хочацца адказнасці за сваю сацыяльную групу, публічнасці, сталага стрэсу ад сутыкнення з канфрантацыйнай пазіцыяй, якая выказваецца агрэсіўна. Але сказаць пра сябе “я гей”, “я лесбіянка”, “я трансгендэрны мужчына”, “я трансгендэрная жанчына, калі ласка, звяртацеся да мяне ў гэтым родзе” і г.д. – гэта неабходна ўсім у супольнасці. Каб не хлусіць, каб не жыць пад дамоклавым мечам магчымага выкрыцця. Каб заявіць пра сябе як пра чалавека, абазначыць адну са сваіх ідэнтычнасцяў. На жаль, не ўсе могуць сабе дазволіць такія прызнанні. Людзі часцей абіраюць быць нябачнымі, таму што гэта здаецца больш бяспечным.
Ці існуюць у Беларусі зараз ЛГБТК-арганізацыі, якія б маглі б лабіраваць інтарэсы супольнасці?
На жаль, няма. Раней праваабарончай дзейнасцю і паслядоўным адстойваннем палітычных інтарэсаў супольнасці займалася “ГейБеларусь”, потым “Ідэнтычнасць”. На сёння няма адмысловых арганізацый, куды б людзі маглі б звярнуцца. Няма такіх ініцыятыў, якія б адстойвалі заканадаўчыя змены, пераадольванне дыскрымінацыі на ўзроўні дзяржаўнай палітыкі.
Зараз культурна-адукацыйныя праекты самыя моцныя. Яны не могуць ў прамым сэнсе абараняць правы ЛГБТК-супольнасці, аднак могуць ускрываць, агучваць праблемы, выносіць іх у публічнае поле, выклікаць рэзананс – не толькі ўнутры самой супольнасці, але і па-за яе межамі.
Вельмі хацелася б больш актыўнага супрацоўніцтва з медыярэсурсамі, каб “выходзіць з шафы”. Адна справа, калі пра ЛГБТК-супольнасць рэгулярна пішуць толькі на сайтах для супольнасці, а ў медыях гэтая тэма ўсплывае толькі як нешта пікантнае, падстава для жартаў ці яшчэ нешта такое ж дзіўнае. Іншая справа, калі б ўсе медыі разумелі, што іх чытачы і чытачкі не толькі гетэрасэксуальныя і цысгендэрныя, каб навіны аб ЛГБТК-супольнасці падаваліся канкрэтна, без дыскрымінацыйнай лексікі, без канструявання вобразу ворага, без беспадстаўных эмацыйных усплёскаў.
Якія праблемы вы бачыце ў пытаннях аб’яднання ЛГБТК-супольнасці? Чаму наогул трэба аб’ядноўвацца?
Думаю, для Беларусі характэрна надаваць вялізнае значэнне асабістым адносінам з тым ці іншым чалавекам – і так амаль што ў любой галіне. Часта асабістыя суб’ектыўныя антыпатыі і вырашальныя супярэчнасці становяцца непераадольным бар’ерам.
Не магу сказаць, што ініцыятывы, якія існуюць для рэпрэзентацыі інтарэсаў супольнасці, не супрацоўнічаюць. Я лічу, што супраца ёсць. Ёсць падтрымка супольных мерапрыемстваў, сустрэч, дзе падводзіліся вынікі і ствараліся планы. І гэта цудоўная, важная тэндэнцыя.
Без аб’яднання наўрадці можна выступаць ад імя дыскрымінаванай групы. Калі няма адзінага фронту, то гамафобам прасцей сабатаваць абмеркаванне тых ці іншых пытанняў, ім лягчэй звесці гэта да разбору ўнутраных супярэчнасцей супольнасці. Што тычыцца кансалідацыі прадстаўнікоў/прадстаўнічак ЛГБТК-супольнасці, то тут пытанне ў мерапрыемствах і пляцоўках. Калі людзям няма куды хадзіць, няма дзе знаёміцца, абмяркоўаць тое, што звязана з іх сэксуальнай і гендэрнай ідэнтычнасцю, то цяжка казаць пра аб’яднанне. Акрамя таго, у геяў ёсць свае забабоны ў адносінах лесбіянак і наадварот, ёсць біфобія, абясцэньванне трансгендэрных людзей – гэта ўсё ўнутры супольнасці. І, зноў жа, забабоны і стэрыятыпы не могуць знікнуць, калі няма поля для спазнавання адно аднаго.
Якія прыклады салідарнасці ЛГБТК вы можаце ўспомніць? Якую мадэль аб’яднання ці якія формы праяўлення салідарнасці найбольш блізкія для вас?
Калі стала вядома пра смерць Мішы Пішчэўскага, то абмеркаваць гэта сабраліся людзі з розных праектаў, каманд, ініцыятыў, арганізацый. Гэта былі цяжкія дні, калі мы ўсе яшчэ раз падумалі пра тэзіс “гамафобія забівае” – прычым падумалі не абстрактна, не пра якуюсьці іншую краіну, а пра сённяшні дзень, пра Беларусь. Тое, што сустрэча адбылася, асабіста мяне вельмі падтрымала і натхніла. Дапамагло сабраць думкі, пачуцці, праясніць будучыню, паверыць, што можна змагацца далей.
Мяне як прадстаўнічку культурна-адукацыйнага праекта прываблівае выражэнне падтрымкі менавіта ў гэтай сферы. Сумесныя праекты, медыякампаніі, мерапрыемствы – усё гэта пры ўмове кансалідацыі высілкаў розных каманд можа стаць яшчэ лепшым, чым зараз ёсць.
Важна не спыняцца. Важна, каб мы гаварылі пра сваю сэксуальную ідэнтычнасць і г.д. Няхай вы не хочаце быць у нейкай арганізацыі, не станеце выходзіць на вуліцу з плакатамі, каб мінакі задумаліся, што ЛГБТК – гэта не прыдумка злога Захаду, а проста людзі. Важна, каб мы гаварылі гэта хаця б у блізкім коле, каб калегі і знакомыя ведалі, пра якую дыскрымінацыю і якія правы ідзе гаворка, калі справа тычыцца ЛГТК, каб разумелі, наколькі важныя антыдыскрымінацыйныя законы і легалізацыя аднаполых шлюбаў.
Людзі часта думаюць, што няма ніякай праблемы, што ў нас роўныя правы, што мы нічога асаблівага не адчуваем, калі робім камін-аўт, не пакутуем, і наогул усё добра. А яно зусім не так. Нябачнасць, раз’яднанасць і маўчанне не змогуць зрабіць будучыню больш бяспечнай і шчаслівай.
Алег Ражкоў, куратар ініцыятывы «Журналісты за талерантнасць»
Што такое «Журналісты за талерантнасць» і чым вы займаецеся?
Ініцыятыва «Журналісты за талерантнасць» першапачаткова стваралася для таго, каб мінімізаваць мову варожасці, якую выкарыстоўваюць журналісты ў дачыненні розных сацыяльных груп. А што такое мова варожасці? Гэта стварэнне і ўкараненне стэрыятыпаў. Журналісцкая ініцыятыва стваралася шэсць гадоў таму. Гэта першапачаткова быў маленькі праект, у ім удзельнічала ўсяго некалькі журналістаў, якія пачалі гаварыць пра новыя стандарты якасці напісання тэкстаў. І, у прынцыпе, мы былі першымі, хто пачаў гаварыць пра мову варожасці, бо існавалі пастулаты журналісцкай этыкі, на якія можа абапірацца, але структурызаванага паняцця мовы варожасці тады не існавала ў Беларусі.
Мы пачалі сваю дзейнасць з маніторынгу, зрабіўшы падборку з 36 дзяржаўных і недзяржаўных медыяў, дзе з дапамогай спецыяльных алгарытмаў быў праведзены аналіз. У падборцы былі газеты, тэлевізійныя і радыёвыданні, якія размяшчаюцца ў інтэрнэце. І шэсць спецыялістаў па маніторынгу на працягу некалькіх паўгоддзяў адсочвалі ўвесь кантэнт, які выпускалі гэтыя 36 выданняў і аналізавалі на прадмет знаходжання ў іх мовы варожасці. Пасля гэтага мы стваралі рэйтынгі і публікавалі статыстыку таго, наколькі часта ў тых ці іншых выданнях выкарыстоўваюцца неталерантныя выразы. Паралельна мы запусцілі семінары для журналістаў, дзе вучылі таму, як пазбегнуць мовы варожасці ў сваіх артыкулах. Таксама мы ладзім школы талерантнасці раз на год. У гэтым годзе мы робім школу 2.0 для больш прасунутага ўзроўню, для тых, хто ўжо прайшоў першы курс. І за шэсць гадоў у нашых школах паўдзельнічалі 60 журналістаў. За час працы мы выдалі шэраг брашур і даведнікаў, як пісаць талерантна.
Якія мерапрыемствы «Журналісты за талерантнасць» праводзяць для паляпшэння камунікацыі з НДА ў цэлым і ЛГБТК-арганізацыямі ў прыватнасці?
У нас была серыя майстар-класаў па PR для актывістаў НДА «Чаму пра нас не пішуць?», дзе мы распавядалі пра тое, як стаць больш заўважнымі для медыяў і як паспяхова супрацоўнічаць з журналістамі. Туды былі запрошаныя прадстаўнікі розных НДА, якія працуюць з той ці іншай сацыяльнай групай, але актывістаў ЛГБТК была большасць. Таксама раз на паўгады мы праводзім агульныя сустрэчы з прадстаўнікамі трэцяга сектару, калі мы сустракаемся за адным сталом і абмяркоўваем планы, кропкі сутыкнення і тое, як мы можам падтрымаць адзін аднаго ў канкрэтных кампаніях. Таксама мы з Make Out рабілі супольны праект, калі дзяліліся сабранай намі статыстыкай па маніторынгу мовы варожасці ў медыях, а яны давалі сваё меркаванне на гэты конт. Дарэчы па адлюстраванні тэмы ЛГБТК у медыях у нас існуе асобны маніторынг.
З якімі стэрыятыпамі адносна ЛГБТК-супольнасці вы сутыкаецеся ў сваёй дзейнасці?
Я магу назваць трэнды ў гэтай тэме. Па-першае, медыі (я не кажу пра адмысловыя праекты кшталту «34mag. Норма» ці «Make Out») часта прадстаўляюць ЛГБТК-арганізацыі і супольнасць як палітычную партыю. Журналісты пазбягаюць персаналізацыі і пішуць «прайшоў мітынг», «адбылася акцыя», «прайшла выстава». Гэта невялікія нататкі ў ключы «што? дзе? калі?», і больш мы нічога не ведаем. Па-другое, у медыях шмат «жоўтых» і скандальных навінаў, бо тэму ЛГБТК медыі лічаць вельмі прыдатнай, каб паскандаліць і прыцягнуць увагу чытача.
Ёсць і відавочна агрэсіўныя матэрыялы. Тут варта ўзгадаць прыклад з газеты «Вечерний Могилев», якая падаравала нам выдатны антыкейс, як пісаць не трэба. У іх была серыя матэрыялаў, але найбольш уразіў артыкул пад назвай «Оно», прысвечаны трангендэрнаму мужчыне. Аўтар артыкула на працягу ўсяго аповеду называў героя «яно», таксама выкарыстоўваў у дачыненні гэтага трансгендэрнага мужчыны выразы «плаксивое создание», «чудовище», «гермафродитный человек», а потым яшчэ чамусьці прыплёў наркаманію і педафілію. Чалавек рэзка стаў не «гомасэксуалам», а «гомасэксуалістам». У канцы артыкула аўтар ўспомніў пра Садом і Гамору і скончыў нейкай рэлігійнай тэзай. І ўсё гэта адбылося цягам аднаго артыкула. А нагодай стала тое, што герой артыкула быў абвінавачаны ў нейкім невялікім крадзяжы, прычым прысуд яму не быў вынесены.
Фактычна аўтар таксама парушыў закон у тым, што выдаў канфідэнцыяльную інфармацыю. Верагодна матэрыялы справы «зліў» суддзя, які быў хутчэй за ўсё родзічам галоўнага рэдактара газеты «Вечерний Могилев». Праз нейкі час у той жа газеце выйшаў іншы артыкул, нібыта ў адказ на ліст у рэдакцыю. Ліст, па версіі рэдакцыі, даслала чытачка, якая ўбачыла на вуліцы, як цалуюцца два мужчыны. І гэты факт, па словах чытачкі, абразіў, напалохаў яе, бедную жанчыну, ледзь не давёў да інфаркту. Таму жанчына папрасіла рэдакцыю параіць, што рабіць у такой сітуацыі.
Рэдакцыя напісала ў адказ вялікі артыкул, у якім распавядае пра тое, што ў савецкія часы за такое саджалі за краты, лячылі і токам білі. А зараз публічныя пацалункі можна разглядаць як дробнае хуліганства. І ў такім выпадку можна выклікаць міліцыю, спрабаваць затрымаць хуліганаў, а калі яны будуць аказваць супраціў, то нават ужыць сілу. І пра гэта піша найбуйнейшае дзяржаўнае рэгіянальнае выданне! Калі выйшаў артыкул «Оно», мы пачалі пісаць скаргі ў Міністэрства інфармацыі, пракуратуру, Беларускую асацыяцыю журналістаў (БАЖ) і Беларускі саюз журналістаў (БСЖ), пачалі збіраць подпісы журналістаў пад нашымі зваротамі. І мы рабілі гэта для таго, каб прыцягнуць як мага больш увагі да сітуацыі.
Натуральна ад БСЖ мы атрымалі адпіску, БАЖ знайшоў парушэнні этыкі (але аўтар артыкула не з’яўляецца членам БАЖ, таму нейкія санкцыі да яго прымяніць было нельга) пракуратура зрабіла вымову суддзі за разгалошанне канфідэнцыяльнай інфармацыі, і гэта ўсё. Затое ў грамадстве падняўся шум. У выніку на месца паехаў журналіст «Нашай Нівы». Ён напісаў вялікі адэкватны артыкул, які дарэчы зараз намінаваны на адну з самых прэстыжных журналісцкіх прэміяў. І мы лічым, што ў гэтай сітуацыі «Вечерний Могилев» дапамог нам прыцягнуць увагу журналістаў да тэмы. І пайшоў новы трэнд «Не будзь, як «Вечерний Могилев»! Пішы талерантна!».
Кацярына, ЛГБТК-актывістка, член «Ідэнтычнасці»
Наколькі я ведаю, некалькі самых актыўных ЛГБТК-арганізацый прыпынілі сваю дзейнасць за апошнія гады. Як вы думаеце, што перашкаджае ЛГБТК-арганізацыям плённа працаваць, а супольнасці – аб’ядноўвацца?
«Ідэнтычнасць» (раней “ГейБеларусь”) прыпыніла сваю дзейнасць у сувязі з крызісам персанальным і камандным. І крызіс гэты звязаны не столькі з ціскам звонку, колькі з прыцэсамі ўнутры арганізацыі. Gay Press, ці “ГейАльянс” пакуль існуе, магчыма яны ўжо не такія актыўныя, не такія бачныя, не такія стратэгічныя, як хацелася б, але яны існуюць. Аднак на працягу апошніх трох гадоў з’явіліся новыя ініцыятывы. Напрыклад, «Дотык» (раней «Дотык-квір»), Make-Out.
Калі казаць пра тое, якія праблемы мы бачым у аб’яднанні ЛГБТК-супольнасці, я наогул не згадзілася б з тым, што ёсць нейкая неабходнасць у аб’яднанні гэтай супольнасці. Калі казаць пра салідарнасць, трэба казаць хучэй пра салідарызацыю ініцыятыў, якія існуюць у ЛГБТК-сектары. Але калі мы кажам пра аб’яднанне ЛГБТК-супольнасці і ініцыятыў, то тут існуюць пэўныя праблемы. Некаторыя ініцыятывы неаднаразова рабілі захады да салідарызацыі на працягу ўсёй гісторыі руху, але, разумееце, гэта нават не праблема аб’яднання. Калі мы кажам пра сучасны перыяд існавання ЛГБК-ініцыятыў, то сёння яны займаюцца рознанакіраванай дзейнасцю, і ў іх няма неабходнасці аб’ядноўвацца. Але калі казаць пра асобныя выпадкі, напрыклад, звязаныя з нянавісцю на глебе гамафобіі, і трэба выпрацаваць агульную пазіцыю ці агульную стратэгію адносна нейкага здарэння, то праблем з аб’яднаннем не ўзнікае.
Калі вяртацца да нейкіх доўгіх праграм ці стратэгій, то тут ЛГБТК-ініцыятывы не праяўляюць зацікаўленасці, бо працуюць крыху ў розных напрамках і не перасякаюцца, а часам адрозніваюца і іх падыходы да таго, як трэба прасоўваць інтарэсы ЛГБТК-супольнасці ў Беларусі. Напрыклад, «Ідэнтычнасць» рабіла акцэнт на прасоўванні правоў чалавека ў сферы ЛГБТК, у той жа час Make-Out і «Дотык-Квір» накіраваныя на тое, каб прасоўваць тое, што ёсць ЛГБТК з пазіцыі квіра, і ў меншай ступені з пазіцыі правоў чалавека. Яшчэ ёсць журналісы ЛГБТК, у якіх аспект праваабароны таксама моцны ў гэтым плане. З імі можна было б супрацоўнічаць.
Было шмат спроб салідарызацыі і аб’яднання, калі арганізацыі прыкладалі намаганні да стварэння асацыяцый ці umbrella-арганізацыі для ЛГБТК-ініцыятыў, але яны не былі паспяховымі. Па-першае, праз розніцу ў падыходах, па-другое, праз узнікненне межперсанальных канфліктаў, па-трэцяе, праз розніцу ў характары дзейнасці. Пры гэтым ЛГБТК-арганізацыі не перашкаджаюць адна адной, займаюць свае нішы, могуць быць эфектыўнымі і без аб’яднання.
Калі існавала «ГейБеларусь», мы шмат рабілі ў накірунку практыкі сваіх правоў. Мы казалі, што мы маем права на свабоду сходаў, свабоду маніфестацый. Таму мы выходзілі на вуліцы, мы падавалі на рэгістрацыю, але атрымоўвалі часцей адмову і г.д. Але астатнія арганізацыі тады прытрымліваліся іншых прынцыпаў адносна таго, як прасоўваць правы ЛГБТК ў Беларусі. Яны былі хутчэй на баку інфармацыйных, адукацыйных, культурных мерапрыемстваў. І зараз вось гэты другі тып ЛГБТК-актывізма пераважае. І вы можаце заўважыць, што зараз у Беларусі няма арганізацый, якія б казалі пра правы чалавека ў сферы ЛГБТК-людзей. Ёсць журналісты ЛГБТК, але яны кажуць хутчэй пра свабоду слова.
А ці можаце вы ўспомніць выпадкі, калі сама рэчаіснасць падштурхоўвала ЛГБК-арганізацыі да салідарызацыі ці агульных дзеянняў?
Так, але я не буду звяртацца да перыяду да 2013 года, да рэпрэсій, дзейнасці гей-прайдаў і г.д., а пачну з сучаснага этапу, калі ад фармату прайдаў мы адышлі і зразумелі, што метады, якія мы выкарыстоўваем павінны быць як мага больш бяспечнымі для актывістаў і супольнасці ў цэлым, адмовіліся ад правакацыйных, яскрава палітычных спосабаў выражэння. І вось за гэты час было шмат прыкладаў аб’яднання «Ідэнтычнасці» з ЛГБТК-журналістамі ў пытаннях прасоўвання антыдыскрымінацыйнага заканадаўства. У Беларусі існуе Антыдыскрымінацыйная Кааліцыя, якая, на жаль, пакуль не вельмі эфектыўная. Але ў той момант «ГейБеларусь» запрасіла журналістаў прыяднацца да гэтай Кааліцыі і тым самым узмацніць голас ЛГБТК у яе межах. Антыдыкрымінацыйная кааліцыя складаецца з розных праваабарончых арганізацый, і калі “ГейБеларусь» была членам гэтай кааліцыі, мы заўважылі, што астатнія праваабарончыя арганізацыі не вельмі імкнуліся падымаць пытанні ЛГБТК. Магчыма таму, што гэта, на іх погляд, магло б прывесці да негатыўнай рэакцыі з боку ўлад. Нам самастойна было складана лабіраваць пытанні ЛГБТК, і мы запрасілі журналістаў. Аднак Кааліцыя была не вельмі эфектыўнай у цэлым, і не змагла паўплываць на заканадаўства, якое мы маем зараз.
Другі прыклад – квір-фестываль «Дотык». На момант свайго зараджэння ў 2014 годзе «Ідэнтычнасць» вельмі моцна падтрымала «Дотык» – і матэрыяльна, і чалавечымі рэсурсамі, і кантактамі. І да моманту, калі «Ідэнтычнасць» прыпыніла сваю дзейнасць, мы заставаліся ў вельмі добрых адносінах. Таксама можна ўспомніць пра ініцыятыву журналістаў Gay Press, якая неаднаразова спрабавала аб’яднаць ЛГБТК-ініцыятывы, але гэта былі больш сімвалічныя спробы, чым канкрэтная дзейнасць.
Вопыт якіх замежных арганізацый, на ваш погляд, мог бы быць карысным для Беларусі?
Замежныя ЛГБТК-арганізацыі вельмі адрозніваюцца ад беларускіх, і ў першую чаргу – па сваім характары. Калі ў іншых краінах у такіх арганізацый ёсць магчымасць для рэгістрацыі, то ў нас такіх магчымасцяў няма. І гэта ўплывае на ўстойліваць і эфектыўнасць унутранага функцыянавання беларускіх арганізацый.
У Еўропе арганізацыі добра структураваныя, іерархічныя. У іх членаў ёсць магчымасць працаваць ад імя членскіх арганізацый, у нашай краіне вельмі складана быць членскай арганізацыяй і тым больш быць іерархічнай арганізацыяй. І, канечне, у нашай краіне вельмі складана быць легітымнай і транспарэнтнай арганізацыяй. Калі я прыязджаю ў якуюсьці ЛГБТК-арганізацыю за мяжой, я бачу іх узровень прафесіяналізму, у мяне няма адчування, што гэта нейкая групка людзей, якія вераць ў нейкія прынцыпы, я бачу прафесіяналаў, якія працуюць па кантрактам. І таму ў іх ЛБТК-дзейнасць – гэта арганізаваны працэс, а у нас – хутчэй хобі. Па-другое, розніца заключаецца ў тым, якія стратэгіі могуць сабе дазволіць беларускія і замежныя арганізацыі. І таму, можа быць, памылкай, а можа неабходным вопытам была спроба беларускіх арганізацый імплементаваць стандартныя метады, якія выкарыстоўваюцца за мяжой і ў тым ліку ў Еўропе, у беларускі кантэкст. Напрыклад, тыя ж прайды: калі нават у Малдове гэта будзе працаваць, то ў Беларусі – не. Бо наступствы могуць быть больш негатыўнымі, чым ў Малдове.
Па-другое, стратэгіі. Нашыя стратэгіі павінны быць больш прадуманымі і менш амбіцыйнымі.Мне вельмі падабаецца, як працуюць украінскія калегі ў Кіеве. Яны, працуючы ва ўмовах, якія крыху прасцейшыя за нашы, вельмі прафесійныя. Але ў іх можна рэгістравацца і працаваць легальна, таму гэта дае шмат бонусаў. Таксама адным з самых натхняльных з’яўляецца вопыт Малдовы, якая на постсавецкай прасторы можа быць прыкладам таго, як трэба працаваць. Але ўсё роўна ўмовы ў нас вельмі адрозніваюцца.
У чым прафесіяналізм замежных арганізацый?
Калі арганізацыя легальная, то ў ёй інакш арганізаваная дзейнасць, на іншым узроўні. І гэта ў тым ліку не дае магчымасць іх актывістам рабіць дрэнныя рэчы, бо яны ведаюць, што за гэта іх будзе чакаць спагнанне. Калі ты працуеш у нелегальнай структуры, то складаецца ўражанне, што ты можаш дазволіць сабе ўсё, што заўгодна. Напрыклад, спыніць працу ў любы момант, і ніхто цябе не пакарае. Ці спыніць сваю дзейнасць, нікога не папярэдзіўшы, і проста сысці. Такое ў легальных арганізацыях немагчыма, бо ты маеш кантракт, пад якім ты падпісваешся, калі ўступаеш у арганізацыю. А ў Беларусі, на жаль, гэтых межаў няма наогул. Мы працуем з людзьмі, не даючы ім ніякіх гарантый, наадварот, прывабліваючы шмат рызык у іх адрас, і таму адносіны да працы ў іх іншыя. Кшталту «Окей, вы не даеце мне ніякіх гарантый, і я магу весці сябе, як заўгодна! Сёння працую, заўтра не». І ты з гэтым нічога зрабіць не можаш, бо чалавек нічым не звязаны, няма ніякіх легальных механізмаў, якія б абавязалі яго быць больш адказным. І сыходзячы са свайго вопыту, а я ўжо 5 гадоў працую ў ЛГБТК-арганізацыях, я бачу гэта адной з галоўных праблем. Нават калі мы наймаем спецыялістаў, то часта яны адносяцца да нас не вельмі сур’езна, бо лічаць, што з незарэгістраванай арганізацыяй дамову можна і не выконваць. І гэта негатыўна ўплывае на матывацыю актывістаў.
У Эстоніі быў прыняты закон аб партнёрствах, які дазваляе людзям незалежна ад полу ствараць саюзы, і ён быў пралабіраваны менавіта актывістамі ЛГБТК-руху. І гэта была першая краіна на постсавецкай прасторы, якая прыняла закон пра дазвол same sex partnership. У Малдове актывістам удалося паўплываць на развіццё антыдыскрымінацыйнага заканадаўства, былі выйграныя некалькі судовых працэсаў, дзе праваабаронцам удалося давесці, што некаторая рэклама з’яўляецца непрымальнай з пункту гледжання недыскрымінацыі ЛГБТК. У іх зусім іншы узровень, бо ў Малдове, калі ЛГБТК-праваабаронцы ідуць у суд і змагаюцца за ахвяру злачынства на глебе нянавісці да ЛГБТК, гэта ўжо не навіна. Але ў гэтым годзе ўпершыню ў Беларусі праваабаронцам удалося ў судзе давесці, што адзін хлопчык быў збіты менавіта на глебе нянавісці да пэўнай сацыяльнай групы. Гэта ўпершыню!
Ва Украіне вельмі добры досвед працы ў сферы стварэння антыдыскрымінацыйнага заканадаўства, дзякуючы намаганням актывістаў. І блок advocacy у іх вельмі моцны. Нам жа складана лабіраваць інтарэсы ЛГБТК не толькі на ўзроўні дзяржавы, а нават на ўзроўні НДА, бо не ўсе недзяржаўныя арганізацыі згодныя з тым, што мы ў заканадаўстве павінны быць прадстаўленыя, як нейкая асобная група.
Максім Дзмітрыеў, ЛГБТК-актывіст, сузаснавальнік парталу Yag.by
Чым “Ягада” адрозніваецца ад таго, над чым вы працавалі раней і ад таго, што наогул існуе ў медыяпрасторы?
Калі мы пачалі працаваць над стварэннем “Пазітыўнага квір інфапарталу “Ягада”, нашая галоўная ідэя была ў тым, каб стварыць нешта альтэрнатыўнае і пазітыўнае. Раней беларускія СМІ часцей ўзгадвалі ЛГБТК толькі, калі было некае здарэнне. Напрыклад, калі кагосьці збілі ці нечыя правы парушылі. Гэта было звязанае з тым, што адзіная арганізацыя, якая стала працавала з медыямі і перадавала туды інфармацыю, была скіраваная на праваабарончую дзейнасць. Насамрэч, на мой погляд, звычайным людзям падабаеца чытаць пазітыўныя навіны, станоўчыя прыклады, усведамляць, што жыць не так страшна, як гэта малюць СМІ. А прадстаўнікам ЛГБТК важна атрымоўваць інфармацыю пра daily life, нейкія нейтральныя навіны.
У нас ёсць некалькі раздзелаў з навінамі і публікацыямі, а таксама фота і відэа. Мы распавядаем нашым чытачам пра пазітыўныя навіны, што тычацца ЛГБТК у свеце (напрыклад, калі нейкая краіна легалізуе аднаполыя шлюбы), публікуем гісторыі ЛГБТК-актывістаў і салідарных з ЛГБТК-супольнасцю людзей. Таксама мы распачалі праект “Квір-індэкс” – рэйтынг найбольш і найменш талерантных краін.
Якія прыклады паспяховай супрацы праекту “Ягада” з іншымі НДА ці ініцыятывамі вы можаце ўспомніць?
У нас быў станоўчы досвед супрацоўніцтва з “Жывой бібліятэкай”, якая рэгулярна запрашае кагосьці з нашай рэакцыі для расповеду пра праект і наогул пра ЛГБТК-супольнасць. Таксама мы супрацоўнічаем з праектам Dotyk. У іх ёсць накірунак “Вандроўны Dotyk”, і, калі яны вандравалі па рэгіёнах Беларусі, мы таксама з імі ездзілі і там прэзентавалі наш праект для гледачоў, якія праходзілі на паказы стужак. Мы працуем і з “Журналістамі за талерантнасць”. Яны рабілі рэпосты нашых матэрыялаў і тым самым дапамагалі пашырыць колькасць тых, хто ведае пра нас, давалі парады, як лепш структураваць, выдаваць матэрыялы.
Якія праблемы ў працы ЛГБТК-арганізацый вы можаце назваць?
Мне здаецца, што гэта нават не праблемы ЛГБТК-ініцыятыў, а праблемы ўсіх НДА ў Беларусі. З большага ў іх ёсць нейкія парасонавыя арганізацыі, якія вызначаюць агульны кірунак і не вельмі вітаюць нейкае альтэрнатыўнае меркаванне. У НДА таксама часта няма стратэгічных мэтаў і канкрэтных планаў на развіцце, яны проста робяць праекцікі – і ўсё. Таму гэта сістэмная праблема. Таксама і ЛГБТК-арганізацыі і наогул увесь сектар НДА часта сутыкаецца з тым, што актыўнасць ініцыятывы завязаная на адным чалавеку. І калі гэты чалавек сыходзіць, то для арганізацыі пачынаецца перыяд заняпаду. Я разумею, што і “Ягада” ў значнай ступені завязаная на адным чалавеку, але веру, што з’явяцца актывісты, якім можна будзе перадаць кіраванне, калі, напрыклад, я сыйду. У нас ужо зараз ёсць каманда, якая зможа працаваць, і людзі, якія хочуць далучацца.
Апошнім часам некаторыя з ЛГБТК-ініцыятыў выходзяць з галіны абароны правоў у культурную ці асветніцкую сферу. Ці тычыцца такая перакваліфікацыя, з вашага пункту гледжання, асэнсовання культурнай нішы я больш бяспечнай?
Вялікае пытанне, што ёсць больш бяспечнае: сядзець у офісе і прымаць ахвяр гамафобіі, ці ладзіць шырокі фэст, на які могуць прыйсці любыя людзі. Тым больш, што немагчыма прадугледзець, якая ў некаторых наведвальнікаў будзе рэакцыя на выставу фотаздымкаў, карцін ці кінапаказ, што яны скажуць ці зробяць падчас абмеркавання? Таму, мне здаецца, што часам для таго, каб ладзіць культурныя імпрэзы, патрэбна больш мужнасці. Праваабарончая дзейнасць патрабуе хутчэй нейкіх адмысловых ведаў, у тым ліку юрыдычных, але там больш працы з паперамі, калі мы не гаворым пра нейкія акцыі.
А ці можаце вы прыгадаць за апошні час нейкую неадэкватную рэакцыю ўлад ці наведвальнікаў на нейкія культурныя падзеі?
Нейкі адсотак неадэкватных людзей на ЛГБТК-імпрэзах прысутнічае заўсёды, яны могуць кпіць, смяяцца, нешта там шушукацца, але рэакцыя іх найчасцей даволі сціплая, і адкрытай агрэсіі не праяўляецца. Магчыма, таму што яны там адчуваюць сябе ў меншасці. З боку ўладаў я не прыгадаю. Але калі, напрыклад, ладзяцца кінафествалі ЛГБТК, то кінапаказы стужак праваабарончай тэматыкі звычайна свядома робяць зачыненымі, для абмежаванай аўдыторыі. Робіцца гэта менавіта з пазіцыі бяспекі і каб не паставіць пад пагрозу забароны ўсё вялікае мерапрыемства.
