“Пытацца ў людзей няма сэнсу”
У лютым-траўні 2020 года Цэнтр еўрапейскай трансфармацыі сумесна з Грамадскім аб’яднаннем «Экадом» правялі чарговае даследаванне практыкі ўдзелу беларускай грамадскасці ў працэсе прыняцця экалагічна значных рашэнняў.
“У апошні час мы назіраем рост актыўнасці грамадзян, якія адстойваюць сваё права на спрыяльнае навакольнае асяроддзе”, – пішуць аўтары даследавання “Практыка ўдзелу грамадскасці ў працэсе прыняцця экалагічна значных рашэнняў”.
Жыхары Светлагорска выступаюць супраць дзейнасці цэлюлозна-кардоннага камбіната, жыхары Берасця — супраць будаўніцтва і ўводу ў эксплуатацыю акумулятарнага завода “АйПаўэр”, жыхары Магілёва — супраць працы завода “Омск Карбон”, жыхары Смаргоні — супраць вытворчасці кампаніі “Кронаспан” і гэтак далей.
Усе гэтыя кейсы сведчаць аб тым, што пакуль у Беларусі няма эфектыўнага механізму ўдзелу грамадскасці ў прыняцці экалагічна значных рашэнняў, з-за чаго растуць сацыяльная напружанасць і недавер да органаў улады.
“Грамадскія абмеркаванні фармальна правялі, галачкі стаяць-усё, меркаванне ўлічанае. І толькі тады, калі пачынаецца бура незадаволенасці, прапарцыйна таго, якая колькасць людзей і як доўга выходзіць на пратэсты, яго спрабуюць ўлічваць”, – цытуюць аўтары выказванне бізнэсмэна ў будаўнічай галіны.
Тым не менш, забяспечваць удзел грамадскасці ў прыняцці экалагічна значных рашэнняў з’яўляецца міжнародным абавязацельствам, якое добраахвотна прыняла на сябе Рэспубліка Беларусь, стаўшы часткай Орхускай канвенцыі.
Як менавіта жыхары Беларусі цяпер удзельнічаюць у прыняцці рашэнняў? Ці маюць права арганізаваць рэферэндум і ці выкарыстоўваюць «скандальны прэцэдэнт», каб заявіць аб ушчамленні правоў?
Каб разабрацца ў гэтых і іншых нюансах, даследчыкі прааналізавалі механізмы ўдзелу грамадскасці і іх адпаведнасць Орхускай канвенцыі. Яны таксама разабралі кейсы ўдзелу грамадскасці ў прыняцці пастаноў, якія адбываліся пасля 2014 года.
У рамках даследавання прайшло 32 інтэрв’ю працягласцю ад 1 да 2,5 гадзіны. Сярод апытаных міністэрства і ведамствы, гарадскія і раённыя адміністрацыі; бізнес, інвестары і забудоўшчыкі; праекціроўшчыкі, эксперты і навукоўцы; НДА, грамадскія ініцыятывы і мясцовыя актывісты. Больш за палову апытаных было з Мінска, а самую буйную групу складаюць актывісты лакальных ініцыятыў.
Лічыцца, што галоўная форма ўдзелу грамадскасці — гэта грамадскія абмеркаванні. Яны і праўда з’яўляюцца «спецыяльнай» формай удзелу, якая па заканадаўству Беларусі накіравана менавіта на ўцягванне грамадскасці ў прыняцце рашэнняў.
Але ў рэальнасці інструментаў больш: скаргі, звароты, запыты і гэтак далей. Ці эфектыўныя яны? У асноўным гэта залежыць ад характару сітуацыі і выпадковых фактараў. У першую чаргу — ад жадання і гатоўнасці асоб, якія прымаюць рашэнні, улічыць меркаванне грамадскасці, пішуць даследчыкі і прыводзяць вытрымкі з інтэрв’ю:
“У дэтальніку няма фасада, няма дэталяў прапрацоўкі. Патрабуецца абмеркаванне з людзьмі гэтых дэталяў? Я лічу — не. Адназначна. Тут патрэбна канкрэтная праца праекціроўшчыкаў і спецыялістаў. Калі мы ў людзей будзем пытацца, дзе рабіць гульнявую зону, дзе рабіць паркоўку — у кожнага будзе сваё меркаванне, кожны будзе выказваць меркаванне, якое яму выгадна. Таму гэтыя рэчы пытацца ў людзей няма сэнсу, так як гэта будзе спараджаць нейкі негатыў”, – лічыць работнік аддзела архітэктуры раённай адміністрацыі.
“Шчыра скажу, я толькі аднаго забудоўшчыка сустракаў, якому меркаванне людзей было б важна (і тое толькі напалову), які хацеў бы працаваць з грамадскай думкай, з грамадскімі арганізацыямі, перад тым як пачаць нешта рабіць”, — кажа актывіст НДА.
Ідуць змены да лепшага?
З 2014 года, калі прайшло першае такое даследаванне ЦЕТ і “Зялёнай сеткі”, іх было вельмі мала. Напрыклад, паляпшаецца фармальны бок і заканадаўчае рэгуляванне ўдзелу, падкрэсліваюць аўтары.
З’явіўся таксама пілотны праект «БЕЛНИИПградостроительства» па працы з жыхарамі на раннім этапе планавання — пакуль гэта ледзь не адзіная сур’ёзная зрух, адзначаецца ў тэксце справаздачы.
У канцы даследавання фокус-група абмеркавала і скарэкціравала высновы і рэкамендацыі па тым, як палепшыць практыку ўдзелу грамадскасці ў прыняцці экалагічна значных рашэнняў. Рэкамендацый аказалася амаль два дзясяткі.
- Каб у грамадзян была рэальная магчымасць удзельнічаць, іх трэба інфармаваць зразумелай мовай, а аб’явы праектаў, якія патрабуюць абмеркавання, даваць у папулярных месцах.
- Самі абмеркаванні было б лепш запісваць на відэа – бо яны часта праходзяць у працоўны час. Але паколькі на такія рэчы ні ў каго няма лішняга часу, то варта вылучыць, нарэшце, асобнага кампетэнтнага супрацоўніка, які будзе займацца ўцягваннем грамадскасці.
Усе гэтыя прапановы — прыватнасці, якія могуць спрыяць ліквідацыі часткі “вострых кутоў”, якія спараджаюць канфлікты. Яны могуць не спрацаваць: пры адсутнасці сістэмных змен механізм іх працы сказіцца.
Пазней прапановы могуць быць развітыя ў кодэкс рэкамендаванай практыкі забеспячэння ўдзелу грамадскасці ў прыняцці экалагічна значных рашэнняў, мяркуюць аўтары.
